Opkomst en val VVD

De VVD heeft het zwaar in de peilingen. Van de hoogtijden onder Rutte naar slechte peilingen anno 2025. Deze verkiezing lijkt mogelijk de slechtste voor de VVD sinds 1956 te worden. De opkomst en val VVD lijkt hiermee vrijwel definitief.

Waarom scoort de eens zo populaire partij nu zo slecht? Hoe is het zover gekomen als dat het deed? Lees het in dit artikel van Juristenblog.nl.

Liever snel antwoord? Lees dan onderaan de FAQ!

Oprichting en val VVD

De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) werd opgericht op 24 januari 1948. De partij kwam voort uit de Partij van de Vrijheid en liberale groepen rond Pieter Oud en Dirk Stikker. Het doel was een moderne liberale beweging te vormen in het verzuilde naoorlogse Nederland. Vrijheid, verantwoordelijkheid en persoonlijke ontplooiing stonden centraal.

De partij positioneerde zich als liberaal-rechts. Economische vrijheid, lage belastingen en een terughoudende overheid vormden het hart van haar programma. Tegelijkertijd was de VVD sterk bestuurlijk gericht, geen revoluties, maar verantwoorde hervormingen.

De eerste programmapunten drukten dit helder uit:

• De overheid moet voorwaarden scheppen, niet overheersen.
• Vrijheid vraagt om verantwoordelijkheid en naleving van de rechtsstaat.
• Economische zelfstandigheid is voorwaarde voor maatschappelijke vooruitgang.

De vroege VVD zag zichzelf als brug tussen de socialistische en confessionele zuilen. In de naoorlogse wederopbouwperiode sloot het liberale pleidooi voor efficiënt bestuur en herstel van ondernemerschap goed aan bij de maatschappelijke sfeer. Zo ontstond een partij die zich afzette tegen ideologische dogma’s, maar wel oog hield voor sociale samenhang.

Groei naar macht: de opkomst en val VVD

De partij bleef aanvankelijk klein, met acht zetels in 1948. Toch bouwden Oud en Edzo Toxopeus gestaag aan een imago van nuchter bestuur. De VVD sprak hoger opgeleiden, ondernemers en zelfstandigen aan, maar probeerde via heldere communicatie ook middenklassekiezers te bereiken.

De economische bloei van de jaren zestig creëerde ruimte voor liberalisering. De partij benadrukte persoonlijke welvaart, eigendomsrecht en lagere belastingen. In een tijd van modernisering en ontzuiling paste de liberale boodschap goed bij de veranderende mentaliteit.

• De VVD bood een alternatief voor de ideologische starheid van KVP en PvdA.
• Ze legde de nadruk op pragmatische oplossingen boven partijdogma’s.
• Haar leiders golden als betrouwbaar en zakelijk, wat kiezers geruststelde.

Doorbraak VVD

De echte doorbraak kwam in de jaren zeventig met Hans Wiegel. Zijn joviale toon, mediavaardigheid en nadruk op nationale trots spraken een breder publiek aan. De partij groeide van 16 zetels in 1967 naar 28 in 1972 en 1977. Deze electorale sprong werd gezien als bewijs dat liberalisme in Nederland massaal aansloeg.

De opkomst en val VVD in deze fase toont hoe persoonlijk leiderschap bepalend werd. Oud en Toxopeus waren technocraten, Wiegel was een campaigner die emoties durfde te bespelen. Daarmee veranderde de VVD van bestuurderspartij in volkspartij.

Controverses en koerswijzigingen binnen de partij

Vanaf de jaren tachtig verschoof het accent van klassiek naar neoliberalisme. Onder Ed Nijpels en vooral Frits Bolkestein kwam meer nadruk op immigratie, veiligheid en Europese integratie. Bolkestein zag Europa als noodzakelijk, maar waarschuwde voor verlies van identiteit.

Bronnen: montesquieu-instituut.nl, commonsnetwork.org, brabant.vvd.nl

De koerswijziging leidde tot spanningen tussen sociaal-liberalen en conservatieven. De debatten gingen over de verhouding tussen vrijheid en maatschappelijke orde.

• Culturele identiteit kreeg meer aandacht dan economische hervorming.
• De partij verschoof retorisch naar rechts, vooral op migratie.
• Vrijheid werd vaker vertaald als bescherming van “onze waarden”.

De nieuwe toon maakte de partij aantrekkelijker voor onzekere middenkiezers, maar vervreemdde ook sociaal-liberale aanhangers. Zo ontstond de interne dynamiek die decennia later opnieuw zichtbaar zou worden tijdens de regering-Rutte.

De Rutte-jaren: begin van een nieuw tijdperk

In 2010 werd Mark Rutte premier van kabinet Rutte I. Voor het eerst leverde de VVD de minister-president. Met steun van de PVV voerde hij een sober bezuinigingsbeleid na de crisis. Zijn stijl was pragmatisch en resultaatgericht.

Het succes van Rutte steunde op drie terugkerende factoren:

• Stabiel leiderschap in onzekere tijden.
• Reputatie van economische deskundigheid.
• Een imago van “de enige realistische bestuurspartij”.

Rutte II (2012-2017) met de PvdA stabiliseerde de economie en verminderde tekorten. Toch vonden veel kiezers dat de VVD te veel naar het midden opschoof. Daarmee werd de basis gelegd voor latere twijfels over de richting van de partij wat heeft geleid tot de opkomst en val VVD.

De regeringsjaren Rutte III en IV

Na de verkiezingen van 2017 vormde Mark Rutte zijn derde kabinet met D66, CDA en ChristenUnie. De coalitie presenteerde zich als stabiel, met een nadruk op werk, veiligheid en klimaatbeleid. Toch bleek al snel dat de politieke verhoudingen broos waren.

Een moeizame samenwerking

De eerste jaren van Rutte III stonden in het teken van de energietransitie en migratie. De VVD probeerde het economische herstel na de crisis vast te houden, maar kreeg te maken met een nieuwe vorm van onvrede. Burgers voelden zich niet meer vertegenwoordigd door de traditionele partijen, terwijl de kloof tussen Randstad en regio groter werd.

Tegelijk kwamen oude liberale uitgangspunten onder druk te staan. De partij die ooit stond voor vrijheid en eigen verantwoordelijkheid, werd steeds vaker gezien als technocratisch en afstandelijk. Veel kiezers misten een duidelijk verhaal over wie de VVD nog was.

In die context speelden drie structurele uitdagingen:

• de overheid werd ervaren als log en traag
• maatschappelijke polarisatie nam toe
• en, de economie veranderde sneller dan het politieke debat kon bijbenen.

Die spanningen vormden de voedingsbodem voor een nieuw hoofdstuk in de opkomst en val VVD.

Het kabinet worstelde met de nasleep van de toeslagenaffaire. De VVD, ooit symbool van efficiënt bestuur, werd nu gezien als onderdeel van het probleem. Toch hield Rutte koersvast vast aan zijn bestuurlijke stijl. Dat leverde stabiliteit op, maar ook de reputatie van een premier die geen echte hervormingen meer bracht.

De val van Rutte IV

Rutte IV, dat in 2022 aantrad, leek vooral een voortzetting van het vorige kabinet. Dezelfde coalitie, dezelfde premier, maar een totaal veranderde samenleving. De stikstofcrisis, woningnood en spanningen over migratie bepaalden het debat.

Het kabinet probeerde via overleg te regeren, maar verloor steun van alle kanten. Rutte’s pragmatische stijl werkte niet langer in een politiek die steeds emotioneler werd. De val van het kabinet in 2023 kwam officieel door het asieldossier, maar de oorzaken waren dieper. De partij was uitgeput, de coalitie gebroken en de achterban verdeeld. Daarmee eindigde het tijdperk-Rutte: dertien jaar van liberale dominantie.

Dilan Yesilgöz en het nieuwe leiderschap

Na Ruttes vertrek koos de VVD Dilan Yesilgöz als lijsttrekker. Ze symboliseerde vernieuwing, als eerste vrouwelijke en migratie-achtergrond partijleider, maar erfde een moeilijk vertrekpunt. Het electoraat was uitgeblust en sceptisch over de koers.

Een nieuw geluid

Yesilgöz zette sterk in op thema’s als veiligheid, orde en integratie. Haar aanpak was feitelijk, maar miste de warme toon die Rutte’s populariteit jarenlang had gedragen. Kiezers waardeerden haar competentie, maar niet haar stijl. Daardoor bleef haar aantrekkingskracht beperkt tot de harde kern van VVD-stemmers.

De partij verloor ondertussen terrein aan BBB, PVV en NSC, die beter inspeelden op maatschappelijke onvrede. De opkomst en val VVD werd zo niet veroorzaakt door één leider, maar door een opeenstapeling van gemiste signalen.

Binnen de partij klonk de analyse dat de VVD haar identiteit was kwijtgeraakt. Vrijheid was ingeruild voor management, visie voor stabiliteit. Dat verklaart waarom Yesilgöz niet de populariteit van Rutte kon evenaren.

Interne discussie en zetelverlies

Bij het aantreden van Yesilgöz en de nieuwe richting laaide het interne debat op. De partij twijfelt tussen terugkeer naar klassiek liberalisme en vasthouden aan rechts-realistisch beleid. Sommigen willen de VVD opnieuw positioneren als brede middenpartij; anderen zien de toekomst in een scherpere identiteitspolitiek.

Op partijcongressen komt vooral één vraag terug: wat betekent vrijheid anno 2025 nog? Voor jongeren is dat betaalbare huisvesting en klimaatzekerheid. Voor ondernemers is het minder regeldruk en belasting. En voor conservatieve kiezers draait het om veiligheid en identiteit. Die uiteenlopende visies maken een gezamenlijke koers moeilijk.

Voorvallen Yesilgöz

In het afgelopen jaar is Yesilgöz veel in het nieuws geweest vanwege meerdere mediarellen. Dit gecombineerd met haar stijl maakt dat het publiek haar “niet authentiek” en “wispelturig” vindt, wat de VVD verder geschaad zou hebben.

Mediarel rond Israël-demonstraties

Dilan Yesilgöz kwam het afgelopen jaar regelmatig in opspraak door haar felle uitspraken over pro-Palestijnse demonstraties. Ze noemde sit-ins op stations “antisemitisch” en stelde dat deze acties Hamas zouden legitimeren.

De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema reageerde fel en beschuldigde Yesilgöz van het criminaliseren van vreedzaam protest. Ook NS-personeel uitte woede over haar suggestie dat de spoorwegen demonstraties zouden “faciliteren”.

Kritiek na tweet over Douwe Bob

Een van de meest besproken momenten was haar tweet over zanger Douwe Bob. Yesilgöz beschuldigde hem van antisemitisme nadat hij een optreden op een Joods evenement had afgezegd.
Binnen de VVD klonk stevige kritiek op haar toon en impulsieve optreden. Partijgenoten vonden dat ze te snel oordeelde en de partij onnodig in verlegenheid bracht.

Watermeloen-affaire in de Tweede Kamer

In een Kamerdebat over het Midden-Oosten beschuldigde Yesilgöz Esther Ouwehand (PvdD) van “Jodenhaat”, omdat ze in een tweet aankondidge watermeloenen uit te delen. De watermeloen wordt gezien als een symbool dat vaak wordt gebruikt bij steunbetuigingen aan Palestina.

De beschuldiging werd breed veroordeeld en Ouwehand noemde haar uitspraken “ophitsend” en schadelijk voor het debat.

Kritiek op populistische stijl binnen de VVD

Ook binnen de VVD zelf groeit de onvrede over de stijl van Yesilgöz.

Sommige leden vinden dat ze te veel richting populisme opschuift en dat haar scherpe toon het rationele imago van de partij aantast.
Volgens partijveteranen is de VVD onder haar leiding te veel gericht op snelle mediareacties in plaats van inhoudelijke visie.

Onderuit in de peilingen

Met de verkiezingen in het vooruitzicht staat de VVD er niet goed voor. Huidige peilingen geven aan dat de VVD rond de 15 zetels zal bemachtigen. Dit is een forse daling van de huidige 24 zetels die de partij nu in de Tweede Kamer heeft. Ook dit was al een stuk lager dan de 41 zetels die de partij had in 2021. Hieronder zetten we alle zetels op een rij.

Jaar	Aantal zetels VVD	Regering of oppositie
1948	8	Regering, kabinet-Drees I
1952	9	Oppositie, kabinet-Drees III
1956	13	Oppositie, kabinet-Drees IV
1959	19	Regering, kabinet-De Quay
1963	16	Regering, kabinet-Marijnen
1967	17	Regering, kabinet-De Jong
1971	16	Regering, kabinet-Biesheuvel I
1972	22	Oppositie, kabinet-Den Uyl
1977	28	Regering, kabinet-Van Agt I
1981	26	Oppositie, kabinet-Van Agt II
1982	36	Regering, kabinet-Lubbers I
1986	27	Regering, kabinet-Lubbers II
1989	22	Oppositie, kabinet-Lubbers III
1994	31	Regering, kabinet-Kok I
1998	38	Regering, kabinet-Kok II
2002	24	Regering, kabinet-Balkenende I
2003	28	Regering, kabinet-Balkenende II
2006	22	Oppositie, kabinet-Balkenende IV
2010	31	Regering, kabinet-Rutte I
2012	41	Regering, kabinet-Rutte II
2017	33	Regering, kabinet-Rutte III
2021	34	Regering, kabinet-Rutte IV
2023	24	Regering, kabinet-Schoof
Prognose 2025	ca. 15 zetels

De tabel laat zien dat de VVD steeds piekt in periodes van economische onzekerheid. In 1982, 2010 en 2021 kreeg de partij steun als crisismanager. Zodra rust terugkeert, nemen andere thema’s het over en daalt de steun. De opkomst en val VVD weerspiegelt dus niet alleen partijpolitiek, maar ook veranderende maatschappelijke verwachtingen.

Nieuwe richting na de opkomst en val VVD

Binnen de VVD groeit het besef dat een nieuwe koers onvermijdelijk is. De partij probeert vrijheid opnieuw te definiëren: niet langer als “alleen economische ruimte”, maar als het vermogen van burgers om hun eigen toekomst vorm te geven.

In strategische sessies klinken voorstellen om technologie, duurzaamheid en wonen centraal te zetten. Ook wil men de partij opener maken, met ruimte voor interne tegenspraak. Die nieuwe houding moet het vertrouwen herstellen dat verloren ging in de pragmatische jaren van Rutte.

Of de VVD daarin slaagt, is onzeker. Haar geschiedenis toont een herhalend patroon: periodes van heropleving gevolgd door neergang. Toch heeft de partij in 75 jaar telkens bewezen zich te kunnen vernieuwen. De komende regeerperiode zullen uitwijzen of dat opnieuw lukt, of dat de opkomst en val VVD ditmaal definitief is.

Veelgestelde vragen (FAQ)

1. Waarom doet de VVD het slecht in de peilingen?

De partij verloor vertrouwen door de toeslagenaffaire, het stikstofbeleid en interne verdeeldheid. Kiezers zien minder verschil met andere partijen en zoeken nieuwe alternatieven.

2. Waarom was de VVD ooit zo populair?

Onder Mark Rutte stond de VVD voor stabiliteit, economische groei en nuchter bestuur. Tijdens crisissen zagen veel kiezers de partij als veilige keuze.

3. Hoe is de partij ontstaan?

De VVD werd in 1948 opgericht door Pieter Oud en Dirk Stikker. Hun doel was een liberale partij die vrijheid, verantwoordelijkheid en ondernemerschap centraal stelde.

4. Waarom heeft Dilan Yesilgöz moeite met het leiderschap?

Ze nam het stokje over in een periode van politieke moeheid. Haar nadruk op veiligheid spreekt de achterban aan, maar ze weet minder goed nieuwe kiezers te bereiken. Teven is ze vaker negatief in het nieuws geweest, bijvoorbeeld betreffende haar mening over de oorlog in Gaza. Dit heeft de publieke opinie tegen haar gekeerd.

5. Wat kan de VVD doen om zich te herstellen?

De partij probeert zich te vernieuwen met meer aandacht voor wonen, duurzaamheid en jongeren. Of dat lukt, hangt af van het vertrouwen dat ze weet terug te winnen.