Genocide is een vrij jonge term kijkend naar de geschiedenis van veldslagen en oorlogen. De term werd pas aan het einde van de Tweede Wereldoorlog bedacht. Hiervoor was het nog nooit gedefinieerd. De betekenis van genocide was daarvoor dan ook onduidelijk.
Maar wat betekent genocide eigenlijk? Waarom werd het pas in de Tweede Wereldoorlog bedacht? En zijn er hedendaagse voorbeelden? In dit artikel van Juristenblog.nl geven we hierop een uitgebreide analyse.
De betekenis van genocide?
Genocide betekent; “De systematische vernietiging van een bevolkingsgroep”. Deze groep wordt onderscheiden op basis van etniciteit, religie, nationaliteit of ras. De term werd voor het eerst benoemd door de Poolse jurist en taalkundige (linguist) Raphael Lemkin, die tevens van Joodse afkomst was. Het woord genocide was een samenvoeging van het Griekse woord “genos” (volk) en het Latijnse woord “cide” (doden) om zo het systematisch doden van bepaalde bevolkingsgroepen door de Nazi’s aan te duiden. In het Nederlands zouden we het ook wel aanduiden als “Volkerenmoord”.
Genocide in de Tweede Wereldoorlog
Nadat de geallieerden erachter kwamen wat voor een vreselijke praktijken er in de Duitse concentratiekampen plaatsvonden, werd het Internationaal Militair Tribunaal in Neurenburg opgericht. Het tribunaal werd opgericht om hooggeplaatste Nazi’s te veroordelen voor het plannen en uitvoeren van de Holocaust.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoordden de nazi’s systematisch zes miljoen Joden, naast Roma, gehandicapten, homoseksuelen en politieke tegenstanders. De SS organiseerde en coördineerde deze moorden op industriële schaal. Ze deden dit via concentratiekampen, werkkampen, en moordcommando’s zoals de Einsatzgruppen.
Tijdens de Neurenburgprocessen werden daders voor het eerst berecht voor deze genocide, zonder dat dit juridisch gezien nog een betekenis had.
Genocide een juridisch begrip
Genocide werd pas in 1948 officieel juridisch gedefinieerd in het Genocideverdrag van de Verenigde Naties. Hierin wordt genocide als volgt gedefinieerd:
In dit Verdrag wordt onder genocide verstaan: een van de volgende handelingen, gepleegd met de bedoeling om een nationale, etnische, raciale of religieuze groep, als zodanig, geheel of gedeeltelijk te vernietigen:
- Het doden van leden van de groep;
- Het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep;
- Het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op de fysieke vernietiging van de groep, geheel of gedeeltelijk;
- Het nemen van maatregelen die geboorten binnen de groep moeten voorkomen;
- Het met geweld overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep.
Hedendaagse voorbeelden van genocide
Genocide wordt meestal geassocieerd met de Tweede Wereldoorlog. Echter, er zijn ook andere gebeurtenis die als genocide aangemerkt kunnen worden. Internationaal zijn er meerdere situaties geweest die (al dan niet mogelijk) als genocide aangemerkt kunnen worden.
Genocide in Rwanda
In Rwanda vond in 1994 een internationaal erkende genocide plaats. De aanleiding van deze genocide was de moord op president Habyarimana op 6 april 1994. Kort na de aanslag begonnen extremististische Hutu’s met een geoorganiseerde uitroeiingscampagne tegen de Tutsi-bevolking van Rwanda.
Binnen honderd dagen werden ongeveer 800.000 mensen, behorende tot deze Tutsi-bevolking, vermoord of kwamen om door de honger. Het medium radio werd veelvuldig ingezet om haat jegens deze bevolkingsgroep te verspreiden en op te roepen tot moord. De internationale gemeenschap greep nauwelijks in, ondanks dat zij bekend waren met de misdaden die plaatsvonden. Het Rwanda-tribunaal in Arusha veroordeelde later verschillende leiders tot lange gevangenisstraffen. Deze zaak geldt als voorbeeld van een succesvolle vervolging voor genocide, waar dit in veel gevallen niet zeker is.
Mogelijke genocide Palestina
In de Gazastrook zijn sinds de terroristische aanslag van Hamas op 7 oktober 2023 in Israël tienduizenden mensen omgekomen door militaire (vergeldings-)acties vanuit Israël. Op dit moment zijn naar schatting 57.000 Palestijnen omgekomen, onder wie ook duizenden kinderen.
Op basis van onderzoek door Amnesty International zou het conflict mogelijk als genocide aangemerkt kunnen worden. Hierbij wordt gewezen op het aantal burgerslachtoffers en op uitspraken van Israëlische leiders die duiden op het willen vernietigen van de Palestijnse bevolking.
Volgens het (eerder genoemde) Genocideverdrag gaat het bij genocide niet alleen om doden, maar ook om intentie. De Israëlische acties zouden, volgens Amnesty en rapporten van de VN-rapporteur Francesca Albanese, kunnen wijzen op die intentie. Albanese stelde in maart 2024 dat Israël “mogelijk bezig is met genocide tegen Palestijnen” in Gaza, onderbouwd met feiten over bombardementen, uithongering en massale vernieling van leefgebied.
Er is nog geen internationale consensus over of het Israëlische ingrijpen in Gaza onder genocide valt. Het Internationaal Gerechtshof buigt zich over de aanklacht van Zuid-Afrika tegen Israël. De juridische procedure loopt nog. Feitelijk kan alleen een internationaal tribunaal genocide vaststellen volgens het recht.
Terechtstelling genocide, bijna onmogelijk
Het vervolgen van verantwoordelijken voor genocide is zeer ingewikkeld. De misdaad vereist ontzettend veel bewijs, waaronder over opzet, organisatie en intentie om een bevolkingsgroep uit te roeien.
Er bestaan twee belangrijke rechtsorganen die genocide kunnen en mogen vervolgen, namelijk:
- het Internationaal Strafhof (ICC)
- en, het Internationaal Gerechtshof (ICJ)
Het ICC richt zich op de berechting van individuen, terwijl het ICJ staten als geheel beoordeelt. Als voorbeeld van de Gaza-Israël zaak, zou het ICC zich buigen over leiders zoals Netanyahu en zijn directe kabinetsleden en het ICJ over de staat Israël. Beide instanties zijn gebonden aan de juridische definities zoals weergegeven in het Genocideverdrag.
Lange duur en tekortkomingen
In de praktijk duurt het jaren voordat een uitspraak daadwerkelijk volgt. Er moeten getuigen worden gehoord, bewijs verzameld en politieke obstakels overwonnen worden. Sommige landen erkennen het ICC niet of weigeren mee te werken aan arrestaties. Ook speel geopolitiek een rol, krachtige staten beschermen bondgenoten vaak tegen juridische vervolging. Dit was ook het geval bij Israël toen de VS zich woedend uitriep over het besluit om een arrestatiebevel voor Netanyahu uit te vaardigen.
In 2023 werd de MLA Initiative in Ljubljana ondertekend. Die moet samenwerking tussen staten verbeteren bij het vervolgen van internationale misdaden, zoals genocide. Het initiatief regelt onderlinge overdracht van bewijst, rechtshulp en getuigenbescherming. Maar ook deze regels zijn afhankelijk van de politieke wil van landen.
De meeste daders van genocide blijven onbestraft. Dat komt door het gebrek aan bewijs, politieke bescherming of omdat ze vluchten naar landen zonder uitleveringsverdragen. Ook juridische complexiteit speelt een rol. Zo kan het soms wel decennia duren voordat een zaak volledig wordt afgesloten.
Genocide; onvoorstelbaar en toch werkelijkheid
Genocide is een van de zwaarste misdaden tegen de menselijkheid. De betekenis van genocide heeft zijn oorsprong in de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog, maar is ook nu nog actueel. Conflicten zoals in Rwanda en mogelijk Palestina laten zien dat genocide helaas nog steeds voorkomt.
Het vaststellen van genocide vraagt om zorgvuldig juridisch onderzoek. De intentie tot vernietiging moet bewezen worden. Internationale rechtbanken zijn traag en politiek beïnvloed. Dit maakt vervolging ingewikkeld, ondanks bestaande verdragen en regels.
Erkenning van genocide is belangrijk voor slachtoffers en nabestaanden. Zonder juridische actie blijft rechtvaardigheid uit. De geschiedenis leert dat zwijgen vaak leidt tot herhaling. Waakzaamheid, bewustwording en internationale samenwerking zijn daarom essentieel om genocide in de toekomst te voorkomen.
Op zoek naar uitleg over meer (juridische) onderwerpen? Lees dan ook eens een van onze andere artikelen op Juristenblog.nl.
Geschreven door
Cedrick Verleg, LL.B.
Jurist bij XY Legal Solutions
Genocide is een vrij jonge term kijkend naar de geschiedenis van veldslagen en oorlogen. De term werd pas aan het einde van de Tweede Wereldoorlog bedacht. Hiervoor was het nog nooit gedefinieerd. De betekenis van genocide was daarvoor dan ook onduidelijk.
Maar wat betekent genocide eigenlijk? Waarom werd het pas in de Tweede Wereldoorlog bedacht? En zijn er hedendaagse voorbeelden? In dit artikel van Juristenblog.nl geven we hierop een uitgebreide analyse.
De betekenis van genocide?
Genocide betekent; “De systematische vernietiging van een bevolkingsgroep”. Deze groep wordt onderscheiden op basis van etniciteit, religie, nationaliteit of ras. De term werd voor het eerst benoemd door de Poolse jurist en taalkundige (linguist) Raphael Lemkin, die tevens van Joodse afkomst was. Het woord genocide was een samenvoeging van het Griekse woord “genos” (volk) en het Latijnse woord “cide” (doden) om zo het systematisch doden van bepaalde bevolkingsgroepen door de Nazi’s aan te duiden. In het Nederlands zouden we het ook wel aanduiden als “Volkerenmoord”.
Genocide in de Tweede Wereldoorlog
Nadat de geallieerden erachter kwamen wat voor een vreselijke praktijken er in de Duitse concentratiekampen plaatsvonden, werd het Internationaal Militair Tribunaal in Neurenburg opgericht. Het tribunaal werd opgericht om hooggeplaatste Nazi’s te veroordelen voor het plannen en uitvoeren van de Holocaust.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoordden de nazi’s systematisch zes miljoen Joden, naast Roma, gehandicapten, homoseksuelen en politieke tegenstanders. De SS organiseerde en coördineerde deze moorden op industriële schaal. Ze deden dit via concentratiekampen, werkkampen, en moordcommando’s zoals de Einsatzgruppen.
Tijdens de Neurenburgprocessen werden daders voor het eerst berecht voor deze genocide, zonder dat dit juridisch gezien nog een betekenis had.
Genocide een juridisch begrip
Genocide werd pas in 1948 officieel juridisch gedefinieerd in het Genocideverdrag van de Verenigde Naties. Hierin wordt genocide als volgt gedefinieerd:
In dit Verdrag wordt onder genocide verstaan: een van de volgende handelingen, gepleegd met de bedoeling om een nationale, etnische, raciale of religieuze groep, als zodanig, geheel of gedeeltelijk te vernietigen:
- Het doden van leden van de groep;
- Het toebrengen van ernstig lichamelijk of geestelijk letsel aan leden van de groep;
- Het opzettelijk aan de groep opleggen van levensvoorwaarden die gericht zijn op de fysieke vernietiging van de groep, geheel of gedeeltelijk;
- Het nemen van maatregelen die geboorten binnen de groep moeten voorkomen;
- Het met geweld overbrengen van kinderen van de groep naar een andere groep.
Hedendaagse voorbeelden van genocide
Genocide wordt meestal geassocieerd met de Tweede Wereldoorlog. Echter, er zijn ook andere gebeurtenis die als genocide aangemerkt kunnen worden. Internationaal zijn er meerdere situaties geweest die (al dan niet mogelijk) als genocide aangemerkt kunnen worden.
Genocide in Rwanda
In Rwanda vond in 1994 een internationaal erkende genocide plaats. De aanleiding van deze genocide was de moord op president Habyarimana op 6 april 1994. Kort na de aanslag begonnen extremististische Hutu’s met een geoorganiseerde uitroeiingscampagne tegen de Tutsi-bevolking van Rwanda.
Binnen honderd dagen werden ongeveer 800.000 mensen, behorende tot deze Tutsi-bevolking, vermoord of kwamen om door de honger. Het medium radio werd veelvuldig ingezet om haat jegens deze bevolkingsgroep te verspreiden en op te roepen tot moord. De internationale gemeenschap greep nauwelijks in, ondanks dat zij bekend waren met de misdaden die plaatsvonden. Het Rwanda-tribunaal in Arusha veroordeelde later verschillende leiders tot lange gevangenisstraffen. Deze zaak geldt als voorbeeld van een succesvolle vervolging voor genocide, waar dit in veel gevallen niet zeker is.
Mogelijke genocide Palestina
In de Gazastrook zijn sinds de terroristische aanslag van Hamas op 7 oktober 2023 in Israël tienduizenden mensen omgekomen door militaire (vergeldings-)acties vanuit Israël. Op dit moment zijn naar schatting 57.000 Palestijnen omgekomen, onder wie ook duizenden kinderen.
Op basis van onderzoek door Amnesty International zou het conflict mogelijk als genocide aangemerkt kunnen worden. Hierbij wordt gewezen op het aantal burgerslachtoffers en op uitspraken van Israëlische leiders die duiden op het willen vernietigen van de Palestijnse bevolking.
Volgens het (eerder genoemde) Genocideverdrag gaat het bij genocide niet alleen om doden, maar ook om intentie. De Israëlische acties zouden, volgens Amnesty en rapporten van de VN-rapporteur Francesca Albanese, kunnen wijzen op die intentie. Albanese stelde in maart 2024 dat Israël “mogelijk bezig is met genocide tegen Palestijnen” in Gaza, onderbouwd met feiten over bombardementen, uithongering en massale vernieling van leefgebied.
Er is nog geen internationale consensus over of het Israëlische ingrijpen in Gaza onder genocide valt. Het Internationaal Gerechtshof buigt zich over de aanklacht van Zuid-Afrika tegen Israël. De juridische procedure loopt nog. Feitelijk kan alleen een internationaal tribunaal genocide vaststellen volgens het recht.
Terechtstelling genocide, bijna onmogelijk
Het vervolgen van verantwoordelijken voor genocide is zeer ingewikkeld. De misdaad vereist ontzettend veel bewijs, waaronder over opzet, organisatie en intentie om een bevolkingsgroep uit te roeien.
Er bestaan twee belangrijke rechtsorganen die genocide kunnen en mogen vervolgen, namelijk:
- het Internationaal Strafhof (ICC)
- en, het Internationaal Gerechtshof (ICJ)
Het ICC richt zich op de berechting van individuen, terwijl het ICJ staten als geheel beoordeelt. Als voorbeeld van de Gaza-Israël zaak, zou het ICC zich buigen over leiders zoals Netanyahu en zijn directe kabinetsleden en het ICJ over de staat Israël. Beide instanties zijn gebonden aan de juridische definities zoals weergegeven in het Genocideverdrag.
Lange duur en tekortkomingen
In de praktijk duurt het jaren voordat een uitspraak daadwerkelijk volgt. Er moeten getuigen worden gehoord, bewijs verzameld en politieke obstakels overwonnen worden. Sommige landen erkennen het ICC niet of weigeren mee te werken aan arrestaties. Ook speel geopolitiek een rol, krachtige staten beschermen bondgenoten vaak tegen juridische vervolging. Dit was ook het geval bij Israël toen de VS zich woedend uitriep over het besluit om een arrestatiebevel voor Netanyahu uit te vaardigen.
In 2023 werd de MLA Initiative in Ljubljana ondertekend. Die moet samenwerking tussen staten verbeteren bij het vervolgen van internationale misdaden, zoals genocide. Het initiatief regelt onderlinge overdracht van bewijst, rechtshulp en getuigenbescherming. Maar ook deze regels zijn afhankelijk van de politieke wil van landen.
De meeste daders van genocide blijven onbestraft. Dat komt door het gebrek aan bewijs, politieke bescherming of omdat ze vluchten naar landen zonder uitleveringsverdragen. Ook juridische complexiteit speelt een rol. Zo kan het soms wel decennia duren voordat een zaak volledig wordt afgesloten.
Genocide; onvoorstelbaar en toch werkelijkheid
Genocide is een van de zwaarste misdaden tegen de menselijkheid. De betekenis van genocide heeft zijn oorsprong in de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog, maar is ook nu nog actueel. Conflicten zoals in Rwanda en mogelijk Palestina laten zien dat genocide helaas nog steeds voorkomt.
Het vaststellen van genocide vraagt om zorgvuldig juridisch onderzoek. De intentie tot vernietiging moet bewezen worden. Internationale rechtbanken zijn traag en politiek beïnvloed. Dit maakt vervolging ingewikkeld, ondanks bestaande verdragen en regels.
Erkenning van genocide is belangrijk voor slachtoffers en nabestaanden. Zonder juridische actie blijft rechtvaardigheid uit. De geschiedenis leert dat zwijgen vaak leidt tot herhaling. Waakzaamheid, bewustwording en internationale samenwerking zijn daarom essentieel om genocide in de toekomst te voorkomen.
Op zoek naar uitleg over meer (juridische) onderwerpen? Lees dan ook eens een van onze andere artikelen op Juristenblog.nl.
Geschreven door Cedrick Verleg, LL.B. - Jurist bij XY Legal Solutions
Over Juristenblog.nl
Het team van Juristenblog.nl bestaat uit ervaren juristen. Wekelijks wordt onderzoek gedaan naar interessante onderwerpen waarover geschreven kan worden. Vervolgens schrijft de jurist met de meeste kennis van het onderwerp de betreffende blog. Op deze manier blijft ons concept up-to-date en relevant.
Schrijf je in & Blijf op de hoogte
Laat hieronder je e-mailadres achter en ontvang elke maandagochtend een overzicht van de meest recente berichten die op juristenblog.nl zijn verschenen.
We spammen niet. Je kunt je op ieder moment uitschrijven.
