Het is niemand waarschijnlijk onopgemerkt gebleven; de val van kabinet Rutte IV. Waarom is dit gekomen en wat gaat er nu gebeuren? We vertellen het je in dit artikel!

De val van het kabinet

Op 7 juli 2023 is het vierde kabinet onder leiding van minister-president Rutte gevallen. De oorzaak hiervan is dat de partijen in het kabinet het niet eens konden worden over één bepaalde kwestie. Deze kwestie betreft de migratiemaatregelen. De grootste partij, de VVD, hun mening stond haaks op die van D66, CDA en ChristenUnie die samen de coalitie vormden.

Wil je weten welke meningen dit zijn? Lees dan verder.

De migratiemaatregelen

In de week van 7 juli heeft kabinet Rutte IV veel met elkaar gesproken, overlegd en gediscussieerd. De partijen hebben allemaal verschillende standpunten, die we hieronder willen toelichten:

VVD

Wat de VVD wil is het recht beperken om gezinsleden van vluchtelingen te laten overkomen naar Nederland. Een universitair docent migratierecht genaamd Mark Klaassen vindt dit plan niet de beste optie. Zo schreef hij het volgende in zijn artikel ‘’De beperking van gezinshereniging zal leiden tot complexere asielprocedures, terwijl de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) toch al overbelast is.’’ Zo’n beperking van gezinshereniging wordt ook wel tweestatusstelsel genoemd.

Een tweestatusstelsel zit als volgt in elkaar; je hebt erkende vluchtelingen en mensen die subsidiaire beschermd worden. De eerste tak wordt zo benoemd, omdat zij persoonlijk bedreigd worden in hun moederland, door bijvoorbeeld seksuele geaardheid of politieke overtuiging. Die tweede tak wordt niet wettelijk erkend als vluchteling, maar moeten wel bescherming krijgen omdat hun fundamentele mensenrechten zijn geschonden. Bij zo’n tweestatusstelsel kunnen erkende vluchtelingen wel recht hebben op gezinshereniging en subsidiair beschermden wordt dit recht ontzegd.

Wanneer je deze vorm van gezinshereniging aanhoudt zullen de subsidiair beschermden sneller in beroep gaan om alsnog erkend te worden als ‘’echte’ vluchteling. Dit zal zorgen voor meer beroepsprocedures voor de rechtspraak en de IND. Dit is al eerder gebeurd in Duitsland, waar de rechters tienduizenden van dit soort zaken hebben moeten behandelen. De uitkomsten van deze procedures kwamen voornamelijk positief uit te vallen voor de statushouders.

Deze vorm van gezinsbeperking gebeurt overal in Europa. Maar, Mark Klaassen twijfelt eraan of dit een goed idee is. De volgende tegenargumenten zij voor hem van toepassing:

• Een volledig verbod op gezinshereniging voor mensen met een subsidiaire bescherming is niet mogelijk;
• Dit is in strijd met het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, zij hebben benadrukt dat dit valt onder de reikwijdte van het recht op respect voor het gezinsleven.
• Wanneer gezinsleden van een subsidiair beschermde minderjarig is, is een verbod op gezinshereniging in strijd met internationale kinderrechten;
• Het zorgt voor een onnodig lange scheiding van gezinsleden.

Duitsland

Wat de VVD wil is een regeling net als in Duitsland. Hun plan is als volgt: vluchtelingen krijgen een A-status wanneer ze in hun thuisland moeten vrezen voor een vervolging. Iemand uit een land dat verkeerd in oorlog krijgt een B-status, zoals iemand uit Syrië. Deze mensen met een B-status moeten terugkeren als de situatie in hun thuisland weer veilig genoeg is. B-vluchtelingen mogen maximaal 3 jaar in Nederland blijven.

Dit is niet het pijnpunt van de overige regeringspartijen, dat zit het hem vooral in de beperking van de nareizigers. De VVD wil het recht om familie te laten overkomen naar Nederland voor B-vluchtelingen drastisch inperken. Als het aan de VVD lag zou deze groep in totaal maximaal 200 familieleden per maand mogen ontvangen.

CDA

Het CDA deelt dezelfde mening als de VVD, op hun website staat het volgende over hun kijk op het migratiebeleid: ‘’Om meer grip te krijgen op migratie en de druk op de asielopvang te verlagen, wil het CDA terug naar het zogeheten ‘twee-status-asielstelsel’ zoals Nederland dat tot einde vorige eeuw kende. Dit twee-status-stelsel maakt onderscheid tussen permanente vluchtelingen en mensen die tijdelijk bescherming zoeken.’’

‘’Mensen die tijdelijk bescherming zoeken hebben minder rechten dan erkende vluchtelingen en kunnen bijvoorbeeld geen beroep doen op de Europese Gezinsherenigingsrichtlijn om familieleden te laten overkomen. Ook ontvangen zij een tijdelijke verblijfsvergunning voor 1 tot maximaal 3 jaar, terwijl erkende vluchtelingen voor minstens 3 jaar of langer verblijfsrecht krijgen.’’

D66

D66 stond haaks op de ideeën van VVD en CDA. Hun kijk op migratie zit een tikkeltje anders in elkaar. D66 wil helemaal geen onderscheid maken in soorten migranten. Zij willen de instroom helemaal niet beperken. D66 denkt dat het helemaal niet verstandig is om de instroom van migranten te beperken, helemaal met oog op het arbeidstekort.

ChristenUnie

De partij die een totaal andere kijk heeft op migratie is ChristenUnie. De VVD en ChristenUnie hebben hier verschillende standpunten over en dat was te merken ook. In veel interviews merk je dat de VVD en ChristenUnie het niet eens zijn met elkaar, zo heeft de voorzitter van ChristenUnie-jongeren het volgende gezegd “De VVD is op ramkoers. Rutte heeft zijn eigen kabinet gesloopt. Ik denk niet dat het kabinet dit overleeft.”

Volgens ChristenUnie is er helemaal geen instroomcrisis, er moeten gewoon meer opvangplekken bij, volgens hen is er een opvangcrisis. ChristenUnie vindt de plannen van de VVD onmenselijk. ‘’Gezinshereniging is een mensenrecht, migranten hebben gewoon het recht om hun gezin hier naartoe te halen.’’ aldus Nathánaël Post (ChristenUnie).

De daadwerkelijke val

Tijdens de dagen van overleg waren de standpunten en verschillen onoverbrugbaar. Na heel wat overleggen tot diep in de nacht kondigde Rutte aan dat Kabinet-Rutte IV is gevallen.

Demissionair vicepremier en CDA-leider Wopke Hoekstra reageerde vrij fel op het nieuws, hij vond het teleurstellend, onnodig en niet uit te leggen aan de mensen in het land. Hij had gehoopt en verwacht dat de partijen verder zouden gaan dan dit om de crisis op te lossen.

Demissionair vicepremier Carola Schouten van ChristenUnie sprak over een zeer zwaar moment, en ontkende dat ChristenUnie degene was die heeft opgegeven. Ze benadrukte nogmaals in een interview dat het gezin, waar kinderen opgroeien bij hun ouders, is bij ChristenUnie een kernwaarde. Dit hebben ze altijd naar voren proberen te brengen.

Demissionair vicepremier Sigrid Kaag van D66 wilde wel graag benadrukken dat het een gezamenlijk besluit was om het kabinet te laten vallen. Echter had ze wel kritiek op hoe de destijds minister-president alles heeft aangepakt. Rutte is er met gestrekt been ingegaan en deze heeft hij niet meer verslapt. Hierdoor was er onnodig spanning in het debat volgens Kaag.

Oppositie

De reactie van de oppositie was in tegenstelling tot de partijleiders van de coalitie wel blij. De partijen hopen dat er snel nieuwe verkiezingen komen. Ze waren kritisch op het kabinet en zijn verheugd door de val.

Geert Wilders (PVV) twittert zelfs ‘’adieu Kaag en de rest’’, ook geeft Wilders aan dat hij wel met de VVD zou willen samenwerken. Hij stelt echter wel dat er dan over aanzienlijke ego’s heengestapt moet worden.

Caroline van der Plas (BBB), die bij de gemeenteraadsverkiezingen met kop boven schouders de winnaar was, reageerde ook opmerkelijk. Ze twitterde een foto van zichzelf op het terras met een stralende lach met de tekst ‘’hoe keek u toen het kabinet viel?’’ en bij de toelichting gaf ze aan klaar te zijn voor de verkiezingen ‘’De spandoeken en vlaggen staan nog in de schuur.’’

Ook de partijleider van de PvdA reageerde dat Rutte volgens haar ‘’uitgeregeerd’’ is. Daarnaast Farid Azarkan van de partij Denk vond de val van het kabinet goed nieuws. Overigens heeft Azarkan ondertussen bekend gemaakt de politiek te gaan verlaten.

Niet opnieuw lijsttrekker

Enigszins verwacht, maar toch een beetje onverwacht was de aankondiging van Mark Rutte dat hij niet nogmaals lijsttrekker van de VVD zal gaan worden. Hij gaat de politiek uit, hij zal zich niet meer verkiesbaar stellen. Voor veel VVD-stemmers is dit erg jammer, maar een opvolger heeft zich inmiddels alweer gemeld. Maar voor we haar gaan voorstellen geven we je nog een klein overzicht van de 13 (!) jaar dat we wél minister president Rutte kenden:

• Van 2002 tot en met 2004 was Mark Rutte staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid;
• Daarna was hij twee jaar staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap;
• Nadat Mark politiek leider van de VVD werd, werd de partij onder zijn leiding voor het eerst in de geschiedenis de grootste partij van Nederland;
• Sinds 2010 tot op 2 weken geleden was Mark Rutte minister-president.

Maar wat gaat Rutte nu doen? Hij gaf al een aantal jaar een paar uur in de week les op een MBO school. Hij gaf aan dat hij dit misschien wel wil doorzetten met meer uren. Parlementair historicus Peter van der Heiden vermoedt dat Rutte het bedrijfsleven ingaat. ‘’Of hij kiest voor een Europese organisatie of wellicht zelfs een baan bij de Verenigde Naties’’, zegt van der Heiden tegen Editie NL. Lettend op de voorgangers van Rutte, zoals Balkenende en Lubbers, hebben ze eerst de functie van hoogleraar bekleed en zijn daarna door gaan kijken naar andere functies hogerop.

Opvolger van Rutte

Toen het kabinet viel, duurde het niet lang voordat Rutte zijn aftreden aankondigde. Dilan Yesilgöz zou hem graag willen opvolgen als leider van de VVD. Als het bestuur van de partij haar kandidatuur steunt, wat men wel verwacht, dan maakt ze vrij grote kans om lijsttrekker te worden. Dat maakt haar natuurlijk ook meteen premierskandidaat, maar zo ver is het nog niet. Eerst moeten er nog verkiezingen plaatsvinden, die in november zullen gaan plaatsvinden.

Maar wie is Yesilgöz? Yesilgöz is op haar 7e samen met haar moeder in een klein bootje naar Kos gevlucht. Later kwamen ze terecht in Nederland, waar haar vader al was. Hij was een mensenrechtenactivist en vakbondsman. Hier is dus sprake geweest van gezinshereniging.

Ze groeide op in Amersfoort en studeerde sociaal-culturele wetenschappen aan de VU in onze hoofdstad. Ze werkte als ambtenaar voor onder anderen burgemeester Eberhard van der Laan wie inmiddels overleden is. In 2014 werd ze een raadslid in Amsterdam voor de VVD. Dit was opmerkelijk gezien ze ook al actief was voor GroenLinks, de SP en de PvdA.

Mensen kunnen haar kennen van het ‘’sisverbod’’, dat bedoeld was om straatintimidatie tegen te gaan. Ook is ze in kabinet Rutte IV minister van Justitie geweest, wat mensen liet verbazen omdat ze helemaal geen juridische achtergrond heeft. Dat er iemand zonder juridische achtergrond de functie van minister van Justitie bekleedde was nog nooit gebeurd.

Klaar voor?

Maar is Yesilgöz er wel klaar voor? Ze vertelt De Telegraaf dat ze klaar is voor de volgende stap. Ze wijst onder andere naar verschillende politieke functies die ze op lokaal en landelijk niveau gehad heeft. ‘’Ik neem inmiddels een berg ervaring mee.’’ aldus Yesilgöz.

Ook vindt Rutte zijn potentiële opvolger geweldig. Hij wilde er het volgende over kwijt: “Ik vind haar geweldig, maar dat is ook het enige dat ik erover zeg. Waarom is dat? Omdat het allerergste wat een nieuwe potentiële partijchef kan hebben is dat de voorganger zich ermee gaat bemoeien. Het is al lastig genoeg voor haar dat ik ook nog rondloop op het toneel de komende maanden. Dus daar laat ik het bij, maar ik vind haar geweldig, echt geweldig.”

Een tweede vraag is of Nederland klaar is voor Yesilgöz, politiek verslaggever Wilma Borgman stelt het volgende: Mensen vragen zich in de partij wel eens af of ze inhoudelijk breed genoeg is. Weet ze ook wel iets van financiën, van economie, van de nieuwe pensioenwet, van buitenlandse zaken? En ze vragen zich ook wel een beetje af of Nederland klaar is voor een partijleider en een premierskandidaat met haar achtergrond. Yesilgöz kwam als vluchteling vanuit Turkije naar Nederland. Binnen de partij zelf is dat nauwelijks een issue. Maar het is een feit dat ze de eerste potentiële VVD-lijsttrekker is met een migratieachtergrond.

Hoe nu verder?

Allereerst moeten er nu data komen wanneer de Tweede Kamer wordt ontbonden. Vervolgens moet er binnen drie maanden nieuwe verkiezingen worden georganiseerd, dit is volgens de regels. Tot die tijd zal het gaan over campagne voeren. Partijen zullen weer zichzelf in kaart willen brengen, hun stem laten horen. Je zal links en rechts reclames vinden en meer interviews. Partijen willen hun standpunten laten horen.

Er moeten nieuwe kandidaatslijsten worden gemaakt en verkiezingsprogramma’s herschreven. Tot deze tijd is het kabinet demissionair, voor degene die niet weten wat dat betekent dat het kabinet alleen nog maar ‘lopende zaken’ afhandelt en dat omstreden (ook wel controversiële) kwesties niet aan de orde komen.

Het enige wat nog wel afgehandeld moet worden is de begroting, dat moet in augustus af zijn. Een van de belangrijkste beslissingen in augustus is  de vraag of er extra koopkrachtmaatregelen moeten worden genomen.

Nieuw kabinet

De grote vraag is natuurlijk wie het nieuwe kabinet gaat bekleden. De verwachting is dat het heel anders gaat zijn dan voorgaan de jaren. In de peilingen gaan VVD en BBB aan kop. Maar, dit zijn wel peilingen van vóór het kabinet viel.

De partijen D66 en CDA staan slecht in de peilingen. Binnen het CDA speelt dit al langer in interne sferen. Wopke Hoekstra nogmaals lijsttrekker zit er in ieder geval niet meer in, hij heeft aangegeven zich niet meer beschikbaar te stellen als lijsttrekker. Hij voelt zich meer een bestuurder dan een beroepspoliticus, vertelt hij aan De Telegraaf. Daarnaast vertrekt ook Hugo de Jonge uit Den Haag en stelt zich dus ook niet beschikbaar voor CDA.

Bij D66 stopt lijsttrekker Sigrid Kaag ermee, ze was onlangs al veel in het nieuws omdat haar dochters een oproep hadden gedaan of hun moeder niet alsjeblieft wilde stoppen. Deze oproep kwam voort uit het feit dat Kaag bedreigd wordt en haar kinderen bang zijn dat haar iets overkomt. De partij van Kaag dreigt te halveren. Rob Jetten heeft zich kandidaat gesteld als nieuwe lijsttrekker van de D66. Minister Kajsa Ollongren van Defensie en fractievoorzitter Jan Paternotte bedanken.

Onderwijl zijn er nog meer namen bijgekomen die we niet meer zullen terug zien in de Tweede Kamer, zoals Sylvana Simons (BIJ1), Carola Schouten (ChristenUnie) en Marnix van Rij (CDA). Daarnaast heeft Jesse Klaver bekend gemaakt niet beschikbaar te zijn als lijsttrekker voor GroenLinks, die overigens gaat samenvoegen met PvdA. Hiervoor heeft Frans Timmermans zich kandidaat gesteld.

Het blijft dus nog spannend wat de verkiezingen gaan uitwijzen!

Vaker gevallen kabinetten

Het komt vaker voor dat een kabinet valt, dit kan door eigenstandig besluit, interne conflicten of conflict met de Tweede – of Eerste Kamer. Hieronder zie je een overzicht van een paar gevallen kabinetten en hun reden:

Eigenstandig besluit

Titel conflict	Aanleiding conflict
Toeslagenaffaire 15 januari 2021 Kabinet Rutte III	Het kabinet aanvaardde de politieke verantwoordelijkheid voor het falend overheidsbeleid bij de wijze waarop vermeende fraude met kinderopvangtoeslag was aangepakt, wat tot duizenden gedupeerde ouders had geleid.
LPF-crisis 16 okt 2002 kabinet-Balkenende I	Nadat er wekenlang was geruzied door LPF-ministers Bomhoff  en Heinsbroek, drongen de overige ministers aan op hun vertrek. Na hun ontslag zegden fractievoorzitters van VVD en CDA, Zalm  en Verhagen  alsnog het vertrouwen in het kabinet op.
Srebrenica 16 apr 2002 kabinet-Kok II	De ministers en staatssecretarissen boden hun ontslag aan naar aanleiding van het rapport van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie over het bloedbad in Srebrenica. In het rapport werd vooral aandacht geschonken aan de rol van het Nederlandse VN-bataljon (Dutchbat), dat gefaald had de bevolking te beschermen.

 

Intern conflict

de crisis rond migratie 5-7 juli 2023 kabinet-Rutte IV	Er bestond onenigheid over maatregelen om de asielinstroom te beperken. Na lange onderhandelingen voerde de VVD de druk op door beperkingen voor gezinshereniging op tafel te leggen. Voor D66 en de ChristenUnie was deze eis onaanvaardbaar. Op 7 juli 2023 bood het kabinet ontslag aan.
de Catshuiscrisis 21 apr 2012 kabinet-Rutte I	De besprekingen in het Catshuis over verdere bezuinigingen waren mislukt. Over de inhoudelijke redenen was niks bekend, omdat de vergaderingen in beslotenheid plaatsvonden.
de Uruzgan-crisis 20 feb 2010 kabinet-Balkenende IV	Er bestond onenigheid over eventuele voortzetting van de Nederlandse militaire activiteiten in de Afghaanse provincie Uruzgan. De PvdA was tegen verdere activiteiten na 2010. Toen de meerderheid van het kabinet echter anders besloot, kondigden de PvdA-ministers aan ontslag te nemen.
Paascrisis 22 mrt 2005 kabinet-Balkenende II	Minister Thom de Graaf  van Bestuurlijke Vernieuwing trad af, toen het voorstel in tweede lezing tot het uit de Grondwet halen van de burgemeestersbenoeming geen twee derde meerheid kreeg in de Eerste Kamer. Nadat het regeerakkoord werd opengebroken, bereikten de regeringspartijen in overleg een ‘Paasakkoord.’ De Graaf werd opgevolgd door Alexander Pechtold. Hoewel het kabinet dus niet zijn ontslag aanbod, was er wel degelijk sprake van een crisis.
Financieel-economisch beleid 12 mei 1982kabinet-Van Agt II	De PvdA-ministers konden zich niet vinden in het financieel-economisch beleid, met name op het punt van de financiering van het werkgelegenheidsbeleid.
Grondpolitiek 22 mrt 1977 kabinet-Den Uyl	CDA-minister van Justitie en lijsttrekker Van Agt wilde tegemoetkomen aan de amendementen die door de fracties van KVP en ARP waren ingediend op wetsvoorstellen inzake de grondpolitiek. Het kabinet kon het in diverse vergaderingen echter niet eens worden over die wijzigingen.
Uittreden DS70 20 jul 1972 kabinet-Biesheuvel	De ministers van DS’70, Drees Jr.  en De Brauw, traden af omdat ze het niet eens warden met het voorgestelde financieel-economische beleid.
Omroepcrisis 27 feb 1965 kabinet-Marijnen	De exacte redenen voor de val bleven uit, maar duidelijk was wel dat de ministers het niet eens konden worden over het omroepbeleid.

 

Conclusie

Het kabinet is gevallen, omwille van een discussiepunt over migratie en het herenigen van gezinnen. VVD en CDA hadden dezelfde mening en ChristenUnie stond hier lijnrecht tegenover en D66 was het er ook niet mee eens. Het vierde kabinet onder de leiding van Mark Rutte. Mark Rutte zal niet nog eens een kabinet leiden, want hij verlaat de politiek.