Wraking: wat is het, en wanneer kan je een rechter wraken?

Iedereen heeft recht op onpartijdige rechtspraak, alleen gebeurt dit in de praktijk niet altijd. In Nederland hebben we hier gelukkig een rechtsinstrument voor die partijdige rechtspraktijk de das om doet: wraking. Wat wraking is, hoe het werkt en welke bekende voorbeelden er te vinden zijn leggen we je in deze blog uit.

Wat is wraking?

Een rechter is gehouden tot een aantal kernwaarden. Een van deze is dat hij of zij onpartijdig is. De rechter heeft geen belang bij de zaak waarover hij oordeelt en kijkt met een pure blik naar de feiten. Hierbij horen diens geloof, geslacht en afkomst geen rol te spelen. Bij het vormen van een oordeel over de zaak heeft de rechter respect voor de belangen van beide procespartijen.

Als één van de partijen in een rechtszaak de indruk heeft dat de rechter partijdig is, kan hij verzoeken om de rechter te laten vervangen door een ander. Zo’n indruk zou bijvoorbeeld kunnen ontstaan, nadat de rechter iets zegt dat wijst op vooringenomenheid, of wanneer hij de procespartij geen gelegenheid geeft tot actie. Wraking is het verzoek om een rechter in een bepaalde zaak te vervangen, omdat hij partijdig zou zijn.

Wraking houdt dus in dat een rechter die en zaak behandelt (welke rechter dan ook) kan worden vervangen op grond van feiten en omstandigheden die ervoor kunnen zorgen dat de rechterlijke onpartijdigheid schade zou kunnen lijden. In 2022 waren er 721 wrakingsverzoeken. 17 keer werd de rechter daadwerkelijk vervangen. Als de rechter tijdens het proces ontdekt dat er mogelijk sprake is van belangenverstrengeling, kan hij verzoeken zich te mogen ‘verschonen’. Als andere rechters instemmen met dat verzoek, komt er een vervanger.

Redenen om te wraken

Een rechter moet neutraal zijn tot het moment van de uitspraak. Goede redenen om te wraken zijn bijvoorbeeld:

Belangenverstrengeling

• familie of bekenden betrokken
• financiële belangen
• nevenfunctie

Tijdens de zitting

• rechter zegt iets dat wijst op vooringenomenheid
• rechter geeft partij geen gelegenheid tot reactie

Een rechter heeft naast zijn baan als rechter ook vaak andere functies. Bijvoorbeeld voorzitter van de sportvereniging of bestuurder in een stichting. De nevenfuncties van rechters zijn openbaar. Als de rechter door zijn nevenfunctie een belang heeft bij de uitkomst van de rechtszaak, kunt u hem wraken. Meestal verschoont een rechter zich als hij belangen heeft.

De wrakingsprocedure

Een wrakingsverzoek kan voor, tijdens of na de zitting worden ingediend. Het verzoek tot wraking wordt gedaan op het moment dat de feiten of omstandigheden die aanleiding geven tot wraking aan degene die wil overgaan tot wraking (de verzoeker) bekend zijn geworden. Dit verzoek kan schriftelijk of mondeling worden ingediend. Indien de rechtbank een meervoudige kamer betreft kunnen alle drie de rechters worden gewraakt. Als de rechter het eens is met de wraking, trekt die zich terug en komt er een nieuwe rechter. Maar als de rechter het niet eens is met de wraking, dan beslist de wrakingskamer. Deze beslissing is bindend. Er kan dus geen hoger beroep of andere voorziening tegen worden ingesteld.

Is de rechter het niet eens met de wraking? Dan gaat het verzoek naar de wrakingskamer. De wrakingskamer bestaat uit 3 ervaren rechters van hetzelfde gerecht als jouw rechter. Het wrakingsverzoek wordt meestal behandeld in een openbare zitting. Hier kan verteld worden waarom je de rechter partijdig vindt. De rechter vertelt zijn kant van het verhaal (mondeling of schriftelijk). Wanneer je aan de wrakingskamer twijfelt kan ook deze gewraakt worden.

De uitspraak zal binnen twee weken volgen. Heeft de wrakingskamer het wrakingsverzoek afgewezen, maar twijfel je nog steeds aan de onpartijdigheid van de rechter? Dan kun je de rechter opnieuw wraken. Let er wel op dat dit alleen kan indien zich nieuwe feiten en omstandigheden hebben voorgedaan. Krijg je een nieuwe rechter toegewezen en twijfel je wederom aan de onpartijdigheid? Dan kun je ook deze vervangende rechter wraken. Hier geldt wel dat je goed moet kunnen uitleggen waarom je denkt dat hij partijdig is.

Rechters vaker gewraakt

Over de afgelopen jaren zijn er genoeg wrakingsverzoeken ingediend. Zoals eerder vermeld werd dit in 2022 in 721 gevallen gedaan, in 2021 713 keer, 2020 675 keer, 2019 692 keer en in 2018 750 keer.  Dit betekent bijvoorbeeld in 2022 2,3% van de wrakingsverzoeken slaagden. Uit de cijfers blijkt dat de wrakingsverzoeken de afgelopen jaren stijgen. In 2009 werden er bijvoorbeeld 418 wrakingsverzoeken ingediend. Hoe komt het dat er zoveel meer verzoeken zijn ingediend? Dat valt volgens de raad moeilijk te verklaren. Een oorzaak kan zijn de media-aandacht voor recente bekende wrakingszaken, zoals de zaak tegen Geert Wilders. Dat blijkt uit een onderzoek van de Universiteit van Utrecht, in opdracht van de Raad voor de rechtspraak.

Bekende zaken waarin gewraakt is

Hoewel er dus meer dan 700 verzoeken zijn ingediend vorig jaar, is het onmogelijk om al deze zaken te behandelen. Hieronder geven we je een overzicht van een aantal bekende wrakingsverzoeken van over de afgelopen jaren.

Geert Wilders

De rechters in de rechtszaak tegen Geert Wilders moesten worden vervangen, zo had de wrakingskamer van Amsterdam besloten. Volgens de wrakingskamer hebben de rechters niet duidelijk gemaakt waarom de islamdeskundige Hans Jansen niet als getuige mocht worden gehoord. Het is volgens de kamer in de rechtspraak gangbaar dat een getuige die aanwezig is in de rechtszaal, wordt gehoord als daarom wordt gevraagd. Opgeteld bij eerdere incidenten in het proces is daardoor volgens de wrakingskamer de indruk van partijdigheid ontstaan.

PVV-leider Wilders en zijn advocaat Bram Moszkowicz hadden de rechtbank, voor de tweede keer in het proces, gewraakt, omdat die niet instemde met het horen van Jansen. Zij wilden Jansen horen over een etentje in mei, waarbij zowel Jansen als raadsheer Tom Schalken aanwezig waren. Deze raadsheer maakte deel uit van het hof dat het OM opdracht gaf om Wilders alsnog te vervolgen.

Schalken zou tijdens dat etentje Jansen hebben geprobeerd te beïnvloeden, een paar dagen voor diens verklaring voor de rechter-commissaris. Moszkowicz wilde de arabist daarover vanochtend horen. Toen hij van de rechtbank geen toestemming kreeg, diende hij een wrakingsverzoek in.

Stichting Viruswaarheid

Willem Engel, de voorman van de voormalige actiegroep Viruswaarheid, wilde de rechters van de rechtbank in Rotterdam wraken wegens vooringenomenheid. De wrakingskamer noemt het verzoek nu ‘ongegrond’. In al zijn strafzaken was het de derde keer dat Engel het vertrouwen in de rechters opzegde. “In deze zaak had ik geen andere keuze dan te wraken,” zei de coronascepticus. Engel stond in deze strafzaak terecht voor het versturen opruiende twitterberichten.

Engel droeg meerdere argumenten bij de wrakingskamer aan waarmee hij zijn visie van vooringenomenheid van de leden van de rechtbank wilde ondersteunen. Zo wees hij op een veroordelend vonnis van de voorzitter van de rechtbank in een zaak van een ‘coronahoester’ en was hij het oneens met het feit dat de rechtbank later direct besliste op zijn verzoeken. Alle bezwaren zijn door de wrakingskamer afgewezen.

Ridouan Taghi

In september 2021 diende Inez Weski ten behoeve van haar toenmalige cliënt Ridouan Taghi een wrakingsverzoek in bij de rechtbank Amsterdam. Weski wilde een presentatie geven over berichten die kroongetuige Nabil B. vanuit de gevangenis verstuurde. Omdat in de appjes ook namen van familieleden van B. staan en hun veiligheid en privacy volgens de rechter in het geding komt, mocht Weski haar presentatie alleen achter gesloten deuren houden.

Daar was Weski het niet mee eens. Zij wilde de berichten in de openbaarheid kunnen citeren, als onderbouwing voor bepaalde verzoeken aan de rechtbank. De beslissing van de rechtbank betekent volgens Weski dat zij wordt belemmerd. Volgens de raadsvrouw is er hiermee door de rechters de schijn van vooringenomenheid en partijdigheid gewekt.

Hoewel het wrakingsverzoek achter gesloten deuren werd behandeld, werd bekend gemaakt dat het proces verder ging met dezelfde rechters. In de beslissing schrijft de wrakingskamer van de rechtbank dat Weski’s verzoek de rechtbank weg te sturen kennelijk ongegrond is.

Robert M.

In de zedenzaak tegen Robert M. gaf de rechtbank de ouders van de kinderen tijd om te spreken. Omdat het spreekrecht was vastgelegd in een wetsvoorstel dat nog niet aangenomen was, vond Robert M. dat de rechter partijdig was. De wrakingskamer is het daarmee niet eens. Zij vindt de motivering van de rechtbank om het spreekrecht te handhaven niet zodanig onredelijk of onbegrijpelijk dat daaruit vooringenomenheid tegenover de verdachte blijkt.

Wil je meer lezen over het strafrecht?

We houden nauwlettend alle nieuwe ontwikkelingen in de gaten. Vond je deze blog nou interessant en wil je meer van dit soort blogs lezen? Houdt dan onze andere blogs over het strafrecht in de gaten!