Op 6 december 1976 wordt de Nederlandse oorlogsmisdadiger Pieter Menten in de Zwitserse plaats Uster gearresteerd. De redenen tot arrestatie zijn niet mals: Menten wordt verdacht van massamoorden in de dorpjes Podhorodce en Urycz. Het arresteren van Pieter Menten was niet gemakkelijk, hij nam eerder namelijk de benen. In deze blog vertellen we je wie Pieter Menten is en voor welke oorlogsmisdaden hij is veroordeeld.
Massamoord en executies
Het is meer dan veertig geleden dat Nederland in de ban was van wat ‘de zaak Menten’ is gaan heten. Dankzij journalist Hans Knoop is Pieter Menten ontmaskerd als oorlogsmisdadiger die als SS’er in Polen honderden onschuldige burgers heeft laten vermoorden. Nooit zou iemand van de naam Pieter Menten hebben gehoord als hij in 1976 niet zou hebben geprobeerd een deel van zijn kunstcollectie te laten veilen. Henriëtte Boas, wellicht de bekendste ingezonden brieven-schrijfster van Nederland en een nauwgezet volger van oorlogsaangelegenheden, tipte journalist Hans Knoop. Boas had via een contact in Israël vernomen dat Menten als SS’er in Polen hele families had laten uitmoorden.
Menten, in de jaren dertig woonachtig in Polen, is goed bevriend met verschillende zakenlieden uit de buurt, waaronder meerdere joden. Een van de mannen waarmee Metten bevriend is, is Izak Pistiner. Zij zijn vrienden totdat er een conflict ontstaat over de verkoop van een stuk bosgrond. Menten wil in 1941, gekleed in SS-uniform, de gehele familie Pistiner en in het bijzonder Izak vermoorden. Menten weet Izak Pistiner niet te vinden en moordt op 2 leden na, zijn familie uit. Hirsch Pistiner, zoon van Izak, overleeft zijn executie. Hij komt na enkele uren bewusteloos te zijn geweest weer bij en weet het ziekenhuis te bereiken. Daar vertelt hij zijn verhaal. Later in de oorlog zal Hirsch alsnog komen te overlijden.
De beschuldigingen
Chaviv Kanaan, de Israëlische journalist waar Boas contact mee had, beschuldigt Menten van massamoord. Kanaan is aanvankelijk bevriend met Pieter Menten, totdat Kanaan naar Palestina emigreert. Hierna wordt het contact tussen de twee verbroken. Kanaan zag Menten als een tweede vader. In 1944 verneemt Kanaan opnieuw van Menten via een vriend, Jacob Loebel genaamd. Hij zegt huilend aan Kanaan dat Menten diens ouders, zijn broer en vrijwel de gehele rest van zijn familie heeft vermoord. Hij vertelt over moord, plunderingen, massagraven en executies, waarbij de naam Menten steeds opduikt. Loebel verklaart hoe Menten eerst vrijwel alle Joden van Podhorodze heeft uitgeroeid en dat hij vervolgens naar het nabijgelegen dorp Urycz is gegaan, om ook daar Joden te vermoorden.
Hans Knoop, een Nederlandse journalist, benaderde de Israëliër en constateerde dat diens verhalen wel waar moesten zijn. Pieter Menten geboren in Rotterdam was een ondernemer, kunstverzamelaar, een van de rijkste mensen van Nederland en een veroordeelde oorlogsmisdadiger. Hij vestigde zich als zakenman in Polen, waar hij rond Podhorodce en Urycz een enorm landgoed bezit.
Terugkeer naar Polen
In 1943 zou hij als SS’er terugkeren naar zijn vroegere dorp om daar in de tuin van een oud-compagnon een massagraf te laten graven en daar circa 200 dorpelingen te laten executeren. Vanwege die wreedheden, die verder niets met de oorlog te maken hadden, zouden de Duitsers hem naar Nederland teruggestuurd hebben. Met twee wagonladingen roofkunst keerde Menten terug in Nederland, waar hij dankzij een netwerk van invloedrijke personen geen last kreeg van zijn verzwegen oorlogsverleden. In Sondervans bezit zijn een reeks getuigenverklaringen van Joden die Mentens executies hebben overleefd. Zij hebben in 1950 bij het districtsgerechtshof in Tel Aviv aangifte gedaan. Deze stukken zijn volgens Kanaan naar Nederland gestuurd, maar daar is nooit enige aandacht aan besteed.
Nadat Knoop getipt werd door Boas, reisde hij af naar Oekraïne en kreeg alle verhalen over Pieter Menten bevestigd. Knoop confronteerde Menten met alle verhalen, waarna Menten Knoop op alle mogelijke manieren het zwijgen probeerde op te leggen. Inclusief bedreigingen, omkoping en intimidatie. Zo wil Menten zelfs 50.000 gulden aan het Simon Wiesenthal-fonds schenken in de hoop dat Knoop geen artikel over Menten schrijft.
Eerdere veroordeling
In 1949 schrijft Kanaan een brief aan de advocaat-fiscaal mr. B.J. Besier, die aanklager is bij het Bijzonder Gerechtshof in een strafzaak tegen Menten. Hij brengt het Openbaar Ministerie op de hoogte van de oorlogsmisdaden van de kunsthandelaar. Zijn brief wordt pas op 2 april ontvangen en op 31 maart heeft het Bijzonder Gerechtshof de rechtszaak tegen Menten afgesloten. De tenlastelegging luidt: collaboratie met de vijand, dienstneming in vreemde krijgsdienst en roof van kunstvoorwerpen uit Joods bezit in Oost-Polen.
Kanaan verneemt in Israël dat er een proces tegen Menten aan de gang is en dat een getuige uit Israël gunstige verklaringen over Menten heeft afgelegd. Kanaan is woedend en schrijft wederom naar de advocaat-generaal. De moordpartijen van Menten zijn op dat moment niet bekend bij de verdediging, de advocaat-generaal en de rechtbank. Het is vreemd dat Besier na de ontvangst van de brief van Kanaan niet om aanhouding van de zaak vraagt en niet een nieuw proces tegen de kunsthandelaar begint. Dankzij zijn advocaat werd Menten voor het grootste gedeelte vrijgesproken en enkel veroordeeld tot een gevangenisstraf van 8 maanden. Deze straf had hij al in voorarrest uitgezeten, wat betekende dat hij na zijn veroordeling weer vrij kwam.
Knoop onderneemt actie
Hoewel Hans Knoop druk bezig is met het verzamelen van bewijs tegen Pieter Menten, is dit voor het OM nog niet voldoende. De onrust in de samenleving neemt ondertussen toe. Op donderdag 11 november besluit het OM eindelijk om over te gaan tot een arrestatie, maar om een tot op de dag van vandaag onduidelijke reden laten ze de arrestatie pas de maandag erop plaatsvinden. Menten blijkt dan al gevlucht en dat is niet bevorderlijk voor de politieke vrede.
De vlucht van Menten leidt tot een nationaal debat. De Tweede Kamer vraagt een spoeddebat aan met minister van Justitie Van Agt, dat op 17 november 1976 gehouden wordt en pas na middernacht wordt beëindigd (zie video hieronder van het Kamerdebat). Met de grootst mogelijke moeite weet Van Agt een kabinetscrisis af te wenden.
Menten zijn vlucht naar Zwitserland
Via contacten bij het Duitse weekblad Stern weet Knoop te achterhalen dat Menten in Zwitserland is ondergedoken. Zwitserland laat Menten vervolgens in een hotel bij Zürich op 6 december 1976 oppakken. Knoop is er bij aanwezig en ziet tot zijn grote opluchting de oorlogsmisdadiger te midden van twee rechercheurs de lift uitstappen.
Menten is uiteindelijk, na een jarenlange juridische strijd voor de rechtbanken van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, veroordeeld voor medeplichtigheid aan de massamoord in Podhorodce. Hij krijgt 10 jaar gevangenisstraf, met aftrek en een geldboete van 100.000 gulden. Na het uitzitten van twee derde van zijn straf komt hij in 1985 vrij. Pieter Menten overlijdt 2 jaar later op 14 november 1987.
Straf op oorlogsmisdaden
Oorlogsmisdrijven zijn schendingen van de ‘wetten en gebruiken van oorlog’. In deze ‘wetten en gebruiken’ is vastgelegd op welke manier geweld mag worden gebruikt in een oorlog (‘gewapend conflict’). Deze regels zijn bedoeld om personen die niet meedoen aan een oorlog te beschermen. In de Nederlandse wet staan deze regels in de Wet oorlogsstrafrecht (voor oorlogsmisdrijven die zijn begaan voor 2003 of een oorlog waar Nederland partij bij was) en in artikel 5 tot en met 7 van de Wet internationale misdrijven. Voorbeelden van oorlogsmisdrijven zijn plundering, verkrachting en het doden van burgers en krijgsgevangenen zonder vorm van proces. Het gaat dus om deze misdaden die tijdens een oorlog zijn begaan.
De maximumstraf op oorlogsmisdaden is levenslang. Dit is bepaald in de Wet internationale misdrijven.
Blijf up-to-date over andere interessante informatie over spraakmakende cases!
Bij Juristenblog.nl proberen we je zo volledig mogelijk te informeren over alles wat jij maar interessant kan vinden. Vond je deze blog interessant? Houd dan ook zeker onze andere blogartikelen in de gaten!
Op 6 december 1976 wordt de Nederlandse oorlogsmisdadiger Pieter Menten in de Zwitserse plaats Uster gearresteerd. De redenen tot arrestatie zijn niet mals: Menten wordt verdacht van massamoorden in de dorpjes Podhorodce en Urycz. Het arresteren van Pieter Menten was niet gemakkelijk, hij nam eerder namelijk de benen. In deze blog vertellen we je wie Pieter Menten is en voor welke oorlogsmisdaden hij is veroordeeld.
Massamoord en executies
Het is meer dan veertig geleden dat Nederland in de ban was van wat ‘de zaak Menten’ is gaan heten. Dankzij journalist Hans Knoop is Pieter Menten ontmaskerd als oorlogsmisdadiger die als SS’er in Polen honderden onschuldige burgers heeft laten vermoorden. Nooit zou iemand van de naam Pieter Menten hebben gehoord als hij in 1976 niet zou hebben geprobeerd een deel van zijn kunstcollectie te laten veilen. Henriëtte Boas, wellicht de bekendste ingezonden brieven-schrijfster van Nederland en een nauwgezet volger van oorlogsaangelegenheden, tipte journalist Hans Knoop. Boas had via een contact in Israël vernomen dat Menten als SS’er in Polen hele families had laten uitmoorden.
Menten, in de jaren dertig woonachtig in Polen, is goed bevriend met verschillende zakenlieden uit de buurt, waaronder meerdere joden. Een van de mannen waarmee Metten bevriend is, is Izak Pistiner. Zij zijn vrienden totdat er een conflict ontstaat over de verkoop van een stuk bosgrond. Menten wil in 1941, gekleed in SS-uniform, de gehele familie Pistiner en in het bijzonder Izak vermoorden. Menten weet Izak Pistiner niet te vinden en moordt op 2 leden na, zijn familie uit. Hirsch Pistiner, zoon van Izak, overleeft zijn executie. Hij komt na enkele uren bewusteloos te zijn geweest weer bij en weet het ziekenhuis te bereiken. Daar vertelt hij zijn verhaal. Later in de oorlog zal Hirsch alsnog komen te overlijden.
De beschuldigingen
Chaviv Kanaan, de Israëlische journalist waar Boas contact mee had, beschuldigt Menten van massamoord. Kanaan is aanvankelijk bevriend met Pieter Menten, totdat Kanaan naar Palestina emigreert. Hierna wordt het contact tussen de twee verbroken. Kanaan zag Menten als een tweede vader. In 1944 verneemt Kanaan opnieuw van Menten via een vriend, Jacob Loebel genaamd. Hij zegt huilend aan Kanaan dat Menten diens ouders, zijn broer en vrijwel de gehele rest van zijn familie heeft vermoord. Hij vertelt over moord, plunderingen, massagraven en executies, waarbij de naam Menten steeds opduikt. Loebel verklaart hoe Menten eerst vrijwel alle Joden van Podhorodze heeft uitgeroeid en dat hij vervolgens naar het nabijgelegen dorp Urycz is gegaan, om ook daar Joden te vermoorden.
Hans Knoop, een Nederlandse journalist, benaderde de Israëliër en constateerde dat diens verhalen wel waar moesten zijn. Pieter Menten geboren in Rotterdam was een ondernemer, kunstverzamelaar, een van de rijkste mensen van Nederland en een veroordeelde oorlogsmisdadiger. Hij vestigde zich als zakenman in Polen, waar hij rond Podhorodce en Urycz een enorm landgoed bezit.
Terugkeer naar Polen
In 1943 zou hij als SS’er terugkeren naar zijn vroegere dorp om daar in de tuin van een oud-compagnon een massagraf te laten graven en daar circa 200 dorpelingen te laten executeren. Vanwege die wreedheden, die verder niets met de oorlog te maken hadden, zouden de Duitsers hem naar Nederland teruggestuurd hebben. Met twee wagonladingen roofkunst keerde Menten terug in Nederland, waar hij dankzij een netwerk van invloedrijke personen geen last kreeg van zijn verzwegen oorlogsverleden. In Sondervans bezit zijn een reeks getuigenverklaringen van Joden die Mentens executies hebben overleefd. Zij hebben in 1950 bij het districtsgerechtshof in Tel Aviv aangifte gedaan. Deze stukken zijn volgens Kanaan naar Nederland gestuurd, maar daar is nooit enige aandacht aan besteed.
Nadat Knoop getipt werd door Boas, reisde hij af naar Oekraïne en kreeg alle verhalen over Pieter Menten bevestigd. Knoop confronteerde Menten met alle verhalen, waarna Menten Knoop op alle mogelijke manieren het zwijgen probeerde op te leggen. Inclusief bedreigingen, omkoping en intimidatie. Zo wil Menten zelfs 50.000 gulden aan het Simon Wiesenthal-fonds schenken in de hoop dat Knoop geen artikel over Menten schrijft.
Eerdere veroordeling
In 1949 schrijft Kanaan een brief aan de advocaat-fiscaal mr. B.J. Besier, die aanklager is bij het Bijzonder Gerechtshof in een strafzaak tegen Menten. Hij brengt het Openbaar Ministerie op de hoogte van de oorlogsmisdaden van de kunsthandelaar. Zijn brief wordt pas op 2 april ontvangen en op 31 maart heeft het Bijzonder Gerechtshof de rechtszaak tegen Menten afgesloten. De tenlastelegging luidt: collaboratie met de vijand, dienstneming in vreemde krijgsdienst en roof van kunstvoorwerpen uit Joods bezit in Oost-Polen.
Kanaan verneemt in Israël dat er een proces tegen Menten aan de gang is en dat een getuige uit Israël gunstige verklaringen over Menten heeft afgelegd. Kanaan is woedend en schrijft wederom naar de advocaat-generaal. De moordpartijen van Menten zijn op dat moment niet bekend bij de verdediging, de advocaat-generaal en de rechtbank. Het is vreemd dat Besier na de ontvangst van de brief van Kanaan niet om aanhouding van de zaak vraagt en niet een nieuw proces tegen de kunsthandelaar begint. Dankzij zijn advocaat werd Menten voor het grootste gedeelte vrijgesproken en enkel veroordeeld tot een gevangenisstraf van 8 maanden. Deze straf had hij al in voorarrest uitgezeten, wat betekende dat hij na zijn veroordeling weer vrij kwam.
Knoop onderneemt actie
Hoewel Hans Knoop druk bezig is met het verzamelen van bewijs tegen Pieter Menten, is dit voor het OM nog niet voldoende. De onrust in de samenleving neemt ondertussen toe. Op donderdag 11 november besluit het OM eindelijk om over te gaan tot een arrestatie, maar om een tot op de dag van vandaag onduidelijke reden laten ze de arrestatie pas de maandag erop plaatsvinden. Menten blijkt dan al gevlucht en dat is niet bevorderlijk voor de politieke vrede.
De vlucht van Menten leidt tot een nationaal debat. De Tweede Kamer vraagt een spoeddebat aan met minister van Justitie Van Agt, dat op 17 november 1976 gehouden wordt en pas na middernacht wordt beëindigd (zie video hieronder van het Kamerdebat). Met de grootst mogelijke moeite weet Van Agt een kabinetscrisis af te wenden.
Menten zijn vlucht naar Zwitserland
Via contacten bij het Duitse weekblad Stern weet Knoop te achterhalen dat Menten in Zwitserland is ondergedoken. Zwitserland laat Menten vervolgens in een hotel bij Zürich op 6 december 1976 oppakken. Knoop is er bij aanwezig en ziet tot zijn grote opluchting de oorlogsmisdadiger te midden van twee rechercheurs de lift uitstappen.
Menten is uiteindelijk, na een jarenlange juridische strijd voor de rechtbanken van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, veroordeeld voor medeplichtigheid aan de massamoord in Podhorodce. Hij krijgt 10 jaar gevangenisstraf, met aftrek en een geldboete van 100.000 gulden. Na het uitzitten van twee derde van zijn straf komt hij in 1985 vrij. Pieter Menten overlijdt 2 jaar later op 14 november 1987.
Straf op oorlogsmisdaden
Oorlogsmisdrijven zijn schendingen van de ‘wetten en gebruiken van oorlog’. In deze ‘wetten en gebruiken’ is vastgelegd op welke manier geweld mag worden gebruikt in een oorlog (‘gewapend conflict’). Deze regels zijn bedoeld om personen die niet meedoen aan een oorlog te beschermen. In de Nederlandse wet staan deze regels in de Wet oorlogsstrafrecht (voor oorlogsmisdrijven die zijn begaan voor 2003 of een oorlog waar Nederland partij bij was) en in artikel 5 tot en met 7 van de Wet internationale misdrijven. Voorbeelden van oorlogsmisdrijven zijn plundering, verkrachting en het doden van burgers en krijgsgevangenen zonder vorm van proces. Het gaat dus om deze misdaden die tijdens een oorlog zijn begaan.
De maximumstraf op oorlogsmisdaden is levenslang. Dit is bepaald in de Wet internationale misdrijven.
Blijf up-to-date over andere interessante informatie over spraakmakende cases!
Bij Juristenblog.nl proberen we je zo volledig mogelijk te informeren over alles wat jij maar interessant kan vinden. Vond je deze blog interessant? Houd dan ook zeker onze andere blogartikelen in de gaten!
Over Juristenblog.nl
Het team van Juristenblog.nl bestaat uit ervaren juristen. Wekelijks wordt onderzoek gedaan naar interessante onderwerpen waarover geschreven kan worden. Vervolgens schrijft de jurist met de meeste kennis van het onderwerp de betreffende blog. Op deze manier blijft ons concept up-to-date en relevant.
Schrijf je in & Blijf op de hoogte
Laat hieronder je e-mailadres achter en ontvang elke maandagochtend een overzicht van de meest recente berichten die op juristenblog.nl zijn verschenen.
We spammen niet. Je kunt je op ieder moment uitschrijven.
