Het internationaal oorlogsrecht (ook wel humanitair oorlogsrecht genoemd) kan als een tegenstrijdig begrip klinken. Oorlog zal voor eenieder wreed zijn, waar vele doden en gewonden vallen. Toch is het internationaal oorlogsrecht ontzettend belangrijk. Echter als we kijken naar de geschiedenis van oorlog is het concept nog vrij jong en wordt het zeker niet door iedere partij gehandhaafd.
Maar waarom is het internationale oorlogsrecht ooit in het leven geroepen? Wat houdt het precies in en hoe gaan verschillende landen ermee om? Om hier achter te komen werpen we bij Juristenblog.nl een blik op diens geschiedenis, maar ook op hedendaagse praktijkvoorbeelden zoals de oorlog in Oekraïne en de situatie tussen Israël, Iran en de Verenigde Staten.
Het internationale oorlogsrecht in de kinderschoenen
Het internationaal oorlogsrecht kent een lange aanloop van conflicten waaruit het is voortgekomen. De voornaamste hiervan is de Tweede Wereldoorlog, de grootste oorlog die de wereld ooit gezien heeft. Na de Tweede Wereldoorlog zijn er meerdere verbonden geschapen tussen verschillende landen.
Een van de belangrijkste mijlpalen was de oprichting van de Verenigde Naties in 1945, die als doel had om vrede en veiligheid wereldwijd te bevorderen. Kort daarna werden ook de vier Verdragen van Genève (1949) opgesteld, die tot op de dag van vandaag het fundament vormen van het internationaal humanitair recht. Deze verdragen definiëren regels over de bescherming van burgers, krijgsgevangenen, gewonde soldaten en hulpverleners tijdens gewapende conflicten. De naleving ervan is echter afhankelijk van staten en strijdende partijen. Hierin ligt meteen het dilemma van het internationaal oorlogsrecht: het is krachtig op papier, maar kwetsbaar in de praktijk.
Volgens het International Committee of the Red Cross (ICRC) zijn meer dan 190 landen partij bij de Conventies van Genève. Regelmatig worden echter ernstige schendingen geconstateerd, zoals willekeurige bombardementen op burgerdoelen of het gebruik van verboden wapens. Hierin schuilt de voortdurende spanning tussen internationale normen en politieke realiteit.
Kernprincipes Internationaal Oorlogsrecht
Om de toepassing en betekenis van het internationaal oorlogsrecht beter te begrijpen, is het essentieel om stil te staan bij de fundamentele principes die eraan ten grondslag liggen. Deze kernprincipes bepalen hoe staten en strijdende partijen zich tijdens conflicten horen te gedragen:
- Het onderscheidingsbeginsel: strijdende partijen moeten te allen tijde onderscheid maken tussen militaire doelen en burgerobjecten.
- Proportionaliteit: aanvallen moeten in verhouding staan tot het te bereiken militaire voordeel en mogen geen buitensporig lijden veroorzaken aan burgers.
- Noodzaak: militair geweld mag alleen worden gebruikt als het noodzakelijk is om een legitiem militair doel te bereiken.
- Menselijkheid: het toebrengen van onnodig lijden aan gewonden, krijgsgevangenen of burgers is verboden.
- Neutraliteit van humanitaire hulpverleners: medische hulpverleners en hun faciliteiten moeten worden gerespecteerd en beschermd.
Deze regels zijn deels vastgelegd in verdragen zoals het Haags Verdrag (1899 en 1907) en de eerder genoemde Geneefse Conventies. Daarnaast spelen ook gewoonterechtelijke regels, erkend door onder meer het Internationaal Strafhof (ICC), een belangrijke rol. Dit maakt dat ook handelingen die niet expliciet in verdragen staan, toch kunnen worden beschouwd als schendingen van het oorlogsrecht.
Internationaal oorlogsrecht en de oorlog in Oekraïne
De Russische inval in Oekraïne in 2022 wordt door velen gezien als een flagrante schending van het internationaal recht. Volgens rapporten van de United Nations Human Rights Monitoring Mission zijn er duizenden gevallen van willekeurige aanvallen op burgerdoelen geregistreerd. In Bucha en Mariupol zijn vermoedelijke oorlogsmisdaden gepleegd, waaronder standrechtelijke executies en het gebruik van clusterbommen in woonwijken.
De reactie van het Westen, met name de Europese Unie en de Verenigde Staten, was om sancties op te leggen en materiële steun te bieden aan Oekraïne. Tegelijkertijd werd er ook een beroep gedaan op het Internationaal Strafhof om Russische militaire en politieke leiders te vervolgen voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.
Volgens organisaties als Human Rights Watch en Amnesty International toont de oorlog hoe het internationaal oorlogsrecht in de praktijk wordt toegepast. Zij documenteren voortdurend schendingen, verzamelen bewijs en roepen op tot internationale vervolging. Toch blijft effectieve handhaving vaak lastig, zeker wanneer betrokken staten zoals Rusland het gezag van het ICC niet erkennen.
Israël, Iran en de Verenigde Staten: een juridische lappendeken
Een ander complex dossier waar het internationaal oorlogsrecht onder druk staat, betreft het conflict tussen Israël en Iran, met de Verenigde Staten als strategische speler. Israël beroept zich regelmatig op het recht op zelfverdediging, met name in Gaza en Zuid-Libanon, terwijl Iran en zijn bondgenoten (zoals Hezbollah) het conflict internationaal proberen te legitimeren als ‘verzet tegen bezetting’.
In deze context speelt proportionaliteit een cruciale rol. Israël is meerdere keren bekritiseerd door de Verenigde Naties vanwege het disproportioneel gebruik van geweld, zoals bij luchtaanvallen waarbij honderden burgerslachtoffers vielen. Tegelijkertijd schenden ook groeperingen als Hamas het internationaal recht door willekeurig raketten af te vuren op burgerdoelen.
De Verenigde Staten nemen in deze conflicten vaak een ambigue positie in. Enerzijds ondersteunen ze Israël politiek en militair, anderzijds roepen ze in VN-fora op tot terughoudendheid. Dit maakt handhaving van het oorlogsrecht via instituties zoals de VN-Veiligheidsraad of het ICC buitengewoon ingewikkeld. Juridische kaders botsen hier regelmatig met geopolitieke belangen.
De toekomst van internationaal oorlogsrecht
Ondanks de vele schendingen en beperkingen blijft het internationaal oorlogsrecht een essentieel instrument om oorlogen binnen enig kader van menselijkheid te brengen. Wereldwijd groeit de inzet op de versterking van dit rechtsgebied, bijvoorbeeld door internationale tribunalen, betere documentatie van oorlogsmisdaden via satellietbeelden, en het gebruik van digitale bewijsmiddelen in processen.
Desondanks klinkt er ook kritiek: tegenstanders wijzen op de beperkte handhaafbaarheid van het systeem, vooral wanneer grote mogendheden zoals de VS, Rusland of China internationale rechtsorganen negeren of ondermijnen. Zoals de Amerikaanse jurist Harold Koh opmerkte tijdens een lezing aan Yale Law School in 2022: “International humanitarian law is not perfect, but without it, there is only brutality without boundary.” Deze woorden onderstrepen waarom voortdurende aandacht voor het internationaal oorlogsrecht essentieel blijft, in de rechtszaal, op het slagveld én in de publieke opinie.
De toekomst van het internationaal oorlogsrecht staat hiermee onder druk. Of het internationaal oorlogsrecht nog zijn bestaansrecht weet te verdedigen zal enkel uitgewezen kunnen worden, in hoe toekomstige conflicten worden bepaalt. Wanneer betrokken partijen structureel het oorlogsrecht negeren, lijkt immers de impact ervan nihil en kan zelfs lijken op een vorm van schijnzekerheid. Wetten, regels en afspraken hebben immers geen impact, geen doel en geen gronden om op voort te bestaan.
Wil je meer weten over internationaal recht? Lees dan ook het artikel over de betekenis van genocide op Juristenblog.nl.
Geschreven door
Cedrick Verleg, LL.B.
Jurist bij XY Legal Solutions
Het internationaal oorlogsrecht (ook wel humanitair oorlogsrecht genoemd) kan als een tegenstrijdig begrip klinken. Oorlog zal voor eenieder wreed zijn, waar vele doden en gewonden vallen. Toch is het internationaal oorlogsrecht ontzettend belangrijk. Echter als we kijken naar de geschiedenis van oorlog is het concept nog vrij jong en wordt het zeker niet door iedere partij gehandhaafd.
Maar waarom is het internationale oorlogsrecht ooit in het leven geroepen? Wat houdt het precies in en hoe gaan verschillende landen ermee om? Om hier achter te komen werpen we bij Juristenblog.nl een blik op diens geschiedenis, maar ook op hedendaagse praktijkvoorbeelden zoals de oorlog in Oekraïne en de situatie tussen Israël, Iran en de Verenigde Staten.
Het internationale oorlogsrecht in de kinderschoenen
Het internationaal oorlogsrecht kent een lange aanloop van conflicten waaruit het is voortgekomen. De voornaamste hiervan is de Tweede Wereldoorlog, de grootste oorlog die de wereld ooit gezien heeft. Na de Tweede Wereldoorlog zijn er meerdere verbonden geschapen tussen verschillende landen.
Een van de belangrijkste mijlpalen was de oprichting van de Verenigde Naties in 1945, die als doel had om vrede en veiligheid wereldwijd te bevorderen. Kort daarna werden ook de vier Verdragen van Genève (1949) opgesteld, die tot op de dag van vandaag het fundament vormen van het internationaal humanitair recht. Deze verdragen definiëren regels over de bescherming van burgers, krijgsgevangenen, gewonde soldaten en hulpverleners tijdens gewapende conflicten. De naleving ervan is echter afhankelijk van staten en strijdende partijen. Hierin ligt meteen het dilemma van het internationaal oorlogsrecht: het is krachtig op papier, maar kwetsbaar in de praktijk.
Volgens het International Committee of the Red Cross (ICRC) zijn meer dan 190 landen partij bij de Conventies van Genève. Regelmatig worden echter ernstige schendingen geconstateerd, zoals willekeurige bombardementen op burgerdoelen of het gebruik van verboden wapens. Hierin schuilt de voortdurende spanning tussen internationale normen en politieke realiteit.
Kernprincipes Internationaal Oorlogsrecht
Om de toepassing en betekenis van het internationaal oorlogsrecht beter te begrijpen, is het essentieel om stil te staan bij de fundamentele principes die eraan ten grondslag liggen. Deze kernprincipes bepalen hoe staten en strijdende partijen zich tijdens conflicten horen te gedragen:
- Het onderscheidingsbeginsel: strijdende partijen moeten te allen tijde onderscheid maken tussen militaire doelen en burgerobjecten.
- Proportionaliteit: aanvallen moeten in verhouding staan tot het te bereiken militaire voordeel en mogen geen buitensporig lijden veroorzaken aan burgers.
- Noodzaak: militair geweld mag alleen worden gebruikt als het noodzakelijk is om een legitiem militair doel te bereiken.
- Menselijkheid: het toebrengen van onnodig lijden aan gewonden, krijgsgevangenen of burgers is verboden.
- Neutraliteit van humanitaire hulpverleners: medische hulpverleners en hun faciliteiten moeten worden gerespecteerd en beschermd.
Deze regels zijn deels vastgelegd in verdragen zoals het Haags Verdrag (1899 en 1907) en de eerder genoemde Geneefse Conventies. Daarnaast spelen ook gewoonterechtelijke regels, erkend door onder meer het Internationaal Strafhof (ICC), een belangrijke rol. Dit maakt dat ook handelingen die niet expliciet in verdragen staan, toch kunnen worden beschouwd als schendingen van het oorlogsrecht.
Internationaal oorlogsrecht en de oorlog in Oekraïne
De Russische inval in Oekraïne in 2022 wordt door velen gezien als een flagrante schending van het internationaal recht. Volgens rapporten van de United Nations Human Rights Monitoring Mission zijn er duizenden gevallen van willekeurige aanvallen op burgerdoelen geregistreerd. In Bucha en Mariupol zijn vermoedelijke oorlogsmisdaden gepleegd, waaronder standrechtelijke executies en het gebruik van clusterbommen in woonwijken.
De reactie van het Westen, met name de Europese Unie en de Verenigde Staten, was om sancties op te leggen en materiële steun te bieden aan Oekraïne. Tegelijkertijd werd er ook een beroep gedaan op het Internationaal Strafhof om Russische militaire en politieke leiders te vervolgen voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.
Volgens organisaties als Human Rights Watch en Amnesty International toont de oorlog hoe het internationaal oorlogsrecht in de praktijk wordt toegepast. Zij documenteren voortdurend schendingen, verzamelen bewijs en roepen op tot internationale vervolging. Toch blijft effectieve handhaving vaak lastig, zeker wanneer betrokken staten zoals Rusland het gezag van het ICC niet erkennen.
Israël, Iran en de Verenigde Staten: een juridische lappendeken
Een ander complex dossier waar het internationaal oorlogsrecht onder druk staat, betreft het conflict tussen Israël en Iran, met de Verenigde Staten als strategische speler. Israël beroept zich regelmatig op het recht op zelfverdediging, met name in Gaza en Zuid-Libanon, terwijl Iran en zijn bondgenoten (zoals Hezbollah) het conflict internationaal proberen te legitimeren als ‘verzet tegen bezetting’.
In deze context speelt proportionaliteit een cruciale rol. Israël is meerdere keren bekritiseerd door de Verenigde Naties vanwege het disproportioneel gebruik van geweld, zoals bij luchtaanvallen waarbij honderden burgerslachtoffers vielen. Tegelijkertijd schenden ook groeperingen als Hamas het internationaal recht door willekeurig raketten af te vuren op burgerdoelen.
De Verenigde Staten nemen in deze conflicten vaak een ambigue positie in. Enerzijds ondersteunen ze Israël politiek en militair, anderzijds roepen ze in VN-fora op tot terughoudendheid. Dit maakt handhaving van het oorlogsrecht via instituties zoals de VN-Veiligheidsraad of het ICC buitengewoon ingewikkeld. Juridische kaders botsen hier regelmatig met geopolitieke belangen.
De toekomst van internationaal oorlogsrecht
Ondanks de vele schendingen en beperkingen blijft het internationaal oorlogsrecht een essentieel instrument om oorlogen binnen enig kader van menselijkheid te brengen. Wereldwijd groeit de inzet op de versterking van dit rechtsgebied, bijvoorbeeld door internationale tribunalen, betere documentatie van oorlogsmisdaden via satellietbeelden, en het gebruik van digitale bewijsmiddelen in processen.
Desondanks klinkt er ook kritiek: tegenstanders wijzen op de beperkte handhaafbaarheid van het systeem, vooral wanneer grote mogendheden zoals de VS, Rusland of China internationale rechtsorganen negeren of ondermijnen. Zoals de Amerikaanse jurist Harold Koh opmerkte tijdens een lezing aan Yale Law School in 2022: “International humanitarian law is not perfect, but without it, there is only brutality without boundary.” Deze woorden onderstrepen waarom voortdurende aandacht voor het internationaal oorlogsrecht essentieel blijft, in de rechtszaal, op het slagveld én in de publieke opinie.
De toekomst van het internationaal oorlogsrecht staat hiermee onder druk. Of het internationaal oorlogsrecht nog zijn bestaansrecht weet te verdedigen zal enkel uitgewezen kunnen worden, in hoe toekomstige conflicten worden bepaalt. Wanneer betrokken partijen structureel het oorlogsrecht negeren, lijkt immers de impact ervan nihil en kan zelfs lijken op een vorm van schijnzekerheid. Wetten, regels en afspraken hebben immers geen impact, geen doel en geen gronden om op voort te bestaan.
Wil je meer weten over internationaal recht? Lees dan ook het artikel over de betekenis van genocide op Juristenblog.nl.
Geschreven door Cedrick Verleg, LL.B. - Jurist bij XY Legal Solutions
Over Juristenblog.nl
Het team van Juristenblog.nl bestaat uit ervaren juristen. Wekelijks wordt onderzoek gedaan naar interessante onderwerpen waarover geschreven kan worden. Vervolgens schrijft de jurist met de meeste kennis van het onderwerp de betreffende blog. Op deze manier blijft ons concept up-to-date en relevant.
Schrijf je in & Blijf op de hoogte
Laat hieronder je e-mailadres achter en ontvang elke maandagochtend een overzicht van de meest recente berichten die op juristenblog.nl zijn verschenen.
We spammen niet. Je kunt je op ieder moment uitschrijven.
